Schilderen en reclame 1985 - 2000

Een uitgave van de Haagse Tram Vrienden ©,
www.haagstramnieuws.org

Sinds de aflevering van de GTL8-I en GTL8-II zijn de basis kleurenschema's nagenoeg onveranderd. Wel is er de afgelopen jaren een en ander gewijzigd aan het uiterlijk. Het meeste was maar tijdelijk (proefschilderingen, reclame), in enkele gevallen definitief of langdurig (wagennummers, vignetten).

Kleurenschema/Schilderbeurten

Het meest in het oog springend is natuurlijk het kleurenschema. In andere hoofdstukken kunt u lezen hoe het de 3000'en de eerste jaren vergaan is. Vanaf begin 1985 krijgen de eerste 3000'en een complete schilderbeurt. Midden januari 1985 verschijnt de 3004 in zijn nieuwe jasje en in februari 1985 volgt de 3002. Als derde herschilderde 3000 komt in juni 1985 de 3011 in dienst.

Inmiddels is gebleken dat het rood/beige niet geheel voldoet. Evenals het hardgeel van de series 1100, 1300 en 2100 dekken de kleuren matig. Vooral bij eindpunten wordt door struiken de lak beschadigd. Ook is het schilderen van de verschillende banen vrij bewerkelijk. De HTM denkt dan ook al na over een nieuwe beschildering. Er is uit deze tijd een ontwerp bekend met een eenvoudige variant van het rood/beige. Het zal echter nog tot begin 1990 duren voordat de HTM daadwerkelijk een andere kleurencombinatie uitprobeert.

Eind oktober 1987 komt de 3026 als voorlopig laatste GTL8 na een volledige schilderbeurt uit de werkplaats. Hierna gaat men experimenteren met het deels bijschilderen van de trams. Deze methode is bij de Nederlandse Spoorwegen al langer in gebruik. Het uiterlijk van de trams die zo zijn behandeld leidt tot de bijnaam 'lapjeskat'. De eerste lapjeskatten zijn (in volgorde van behandeling) de 3015 (oktober), 3070 en 3086 (in november), 3030 en 3095 (in december). In 1989 is het tijdperk van de "lapjeskatten" al weer ten einde, want in dat voorjaar worden, te beginnen met de 3071, de normale schilderbeurten bij de 3000'en hervat. Het betreft hier echter alleen de onderbak van deze GTL8.

Op 12 december 1989 botst aan eindpunt Duindorp de 1115 van lijn 12 achterop de 3039. De kop van de PCC is zeer zwaar beschadigd. Hoewel voor het leven van de 1115 gevreesd wordt, wordt de tram wegens materieeltekort toch hersteld. De 3039 wordt na schadeherstel als proefkonijn gebruikt, en komt na een "facelift" in januari 1990 weer terug.
Op 30 januari 1990 zien we de herstelde 3039 weer terug op het Kerkplein tijdens een presentatie van een experimenteel kleurenschema aan de pers en de gemeenteraad. In hoofdzaak is de tram wit. Bij wijze van contrast zijn de deuren en twee horizontale lijnen rood. De zone rond de ramen en de schortplaten zijn donkergrijs geschilderd. Indien het kleurenschema bevalt, zal vervolgens, aldus de Haagsche Courant, elke maand een tram omgeschilderd worden.

Op 31 maart 1990 verschijnt de 'Engeltjestram' 3006 plotseling op lijn 12. Zonder dat men het kan vermoeden, blijkt het tevens het laatste optreden van dit rijdende kunstwerk te zijn. Enkele dagen later is de HTM in de werkplaats al druk bezig de schildering te verwijderen. De 3006 wordt omgeschilderd in een kleurenschema dat vrijwel gelijk is aan dat van de 3039. Het verschil is echter dat het grijs rond de ramen en op de schortplaten in een lichtere tint is. Hiermee wordt duidelijk dat het nieuwe kleurenschema zich nog in een experimenteel stadium bevindt.
Overigens leidt het omschilderen van de 3006 tot een stortvloed van negatieve reacties. Over het hoofd gezien is dat men niet zomaar een kunstwerk kan overschilderen. De HTM ziet zich dan ook gedwongen een schadevergoedingsregeling met Pien Hazenberg te treffen.
Ook het nieuwe grijs/wit roept negatieve reacties op. In de kranten verschijnen ingezonden brieven waarin deze combinatie somber en verkeersgevaarlijk genoemd wordt. Het vinden van de juiste tinten bij het kleurenschema op de 3006 en 3039 blijkt voor de HTM een probleem. Al na korte tijd keren beide trams weer terug bij de schilders om het grijs aan te laten passen. Eind mei 1990 wordt bij de 3039 het donkergrijs lichter gemaakt, en begin juni 1990 bij de 3006 het lichtgrijs juist iets donkerder gemaakt. Als vervolgens de 3060 (in juni 1990), 3078 (juli 1990) en 3050 (augustus 1990) gewoon in het rood/beige worden geschilderd, is het duidelijk dat het nieuwe grijs/wit geen succes is.

In oktober 1990 wordt de 3086 als proef gespoten met een tweecomponenten lak. Deze lak moet beter bestand zijn tegen beschadigingen dan de huidige. Omdat de HTM zelf niet over een spuiterij beschikt, wordt de tram geschilderd in de werkplaats van de NS te Tilburg. Het transport geschiedt met een speciale oplegger over de weg. De heenreis duurt twee dagen (1 en 2 oktober 1990), met een overnachting te Gorinchem. Op 9 oktober 1990 keert de 3086 in een dag terug in Den Haag.

Inmiddels is het kleurenschema van de 3006 en 3039 definitief afgewezen. Er wordt een nieuw schema ontworpen, dat deze keer niet op een 3000, maar op de mock-up geschilderd wordt. In november verschijnt deze mock-up, 3200 genummerd, in de combinatie donkergrijs rond de ramen, donkerrood daaronder en lichtgrijze deuren. Ook wordt de mock-up voorzien van door de firma Tebel ontworpen zwenk/ zwaaideuren.

Begin januari 1991 blijkt dat het voor de serie 3100 ontworpen kleurenschema grijs/rood, niet voldoet. De mock-up wordt in februari 1991 weer omgeschilderd in een jasje waarvan men vindt dat dit aan de oude NZH trams doet denken. De hoofdkleur wordt gebroken wit, met onder de ramen een blauwe band. Het blauw loopt overigens niet door tot op de kop, want die blijft wit. De schortplaten zijn donkergrijs en de deuren zijn geel. Opvallend zijn de witte schrikstrepen op de zijkant. Dit ontwerp, afkomstig van de tekentafel van het architectenbureau Zwarts, wordt in april door de directie goedgekeurd. In dit goedgekeurde ontwerp heeft de mock-up aan de zijkanten ook witte schrikstrepen bij de kop. Bij de aflevering van de 3100'en vanaf 1992 komen deze visgraten echter niet meer voor. Na dit besluit is het in feite afgelopen voor de twee proeftrams. De grijs/witte 3006 maakt op 12 mei 1991 zijn laatste ritten op lijn 12. Een dag later schuurt men de tram kaal om weer als kunsttram te worden beschilderd.

Het schilderen van trams in het vertrouwde rood/beige gaat in hoog tempo verder. De 3052 verliest hierdoor als laatste 3000 de streepjes op de zijkant die voor de oude smalle reklames gebruikt werden. Ook de tweede grijs/witte tram, de 3039, wordt binnengenomen, maar de tram blijft vooralsnog in het experimentele kleurenschema rijden. Het bezoek aan de schilders betreft slechts een aantal kleine ingrepen. Twee schortplaten die inmiddels vervangen waren door beige exemplaren worden grijs geschilderd en aan de kop van de tram wordt de oorspronkelijk grijze raamstijl op verzoek van de bestuurders wit geschilderd.
Op zondagavond 12 januari 1992 ontspoort de 3039 van lijn 9 op het wissel Spui / Kalvermarkt in de richting van Scheveningen. De oorzaak is uniek: er zit een teddybeer in het wissel bekneld. De als proef grijs/wit geschilderde tram wordt binnengenomen voor herstel. Aangezien de HTM voor de GTL8-II al voor een ander kleurenschema heeft gekozen wordt de grijs/witte 3039 na herstel van de ontsporingsschade in maart en april 1992 in de werkplaats omgeschilderd in het rood/beige kleurenschema. Op 10 april 1992 is de tram gereed en komt de 3039 weer in dienst.

De 3030 en 3083 krijgen in 1992 als laatste wagens een schilderbeurt aan de onderbak. Vervolgens worden de GTL's die aan de beurt zijn weer geheel geschilderd.

Op 10 juli 1996 krijgt de 3086 van lijn 12 een aanrijding met een vrachtwagen op de Regentesselaan / Teijlerstraat. De tram loopt hierbij een flinke groef in het plaatwerk op (instapkant A-Bak). Na het herstellen van de schade en het schilderen van de A-bak verdwijnt de tekst (het schildersmerk), die de NS er in 1990 aangebracht had, ten teken van het schilderen te Tilburg. Bij het schilderen van de 1101 in april 1993 wordt ook zo'n 'merk' aangebracht.

In verband met vervallen van de (geschilderde) totaalreclame wordt de 3103 in april 1998 als eerste GTL8-II weer volledig in het blauw geschilderd.

Nummers en vignetten

Behalve het verwijderen van de zwarte wagennummers van de 3001-3007, verandert er de eerste jaren niets aan de nummers of vignetten.
Op 12 oktober 1985 komt de 3100 op straat met een gewijzigde opstelling van het wagennummer en vignet op de blinde kant om deze bij het gebruik van grote reclame zichtbaar te houden. Het vignet is ter hoogte van de ramen op de A-bak geplakt naast de geleding, het wagennummer aan de andere kant op de C-bak. Na deze proeftram zonder reclame volgen de 3043-3046 in deze uitvoering met reclame. Uiteindelijk krijgen alle GTL's deze opstelling.

Na herstel van de schade opgelopen op het Zwarte Pad, krijgt de 3007 in november 1986 een volledige schilderbeurt. Hierbij wordt de plaats van het wagennummer op de kop veranderd. Het nummer verhuist naar het bovenste rode vlak onder de voorruit. Sindsdien wordt deze opstelling tot het jubileumjaar 1989 standaard bij de serie 3000 toegepast. Hierna worden de nummers weer in het onderste rode vlak aangebracht.

In 1989 is het 125 jaar geleden dat de eerste Haagse tram ging rijden. Daarom wordt in de eerste maand van het jubileumjaar 1989 de 3041 voorzien van het jubileumvignet dat in 1989 al het materieel van de HTM zal sieren. In dit jubileumvignet is het toekomstige vignet verwerkt, dat het oude, uit 1974 daterende, gaat vervangen. Door dit vignet is er op de kop geen plaats meer voor een verhoogd wagennummer.
Het nummer wordt bij de desbetreffende wagens weer op de oude plek geplaatst, dus in het onderste rode vlak. Grappig is dat bij het beplakken met het jubileumvignet bij de 3019 wel het wagennummer wordt verwijderd, maar niet onmiddellijk wordt teruggeplaatst. Op 16 februari rijdt deze 3019 aldus "anoniem" rond op lijn 7.

In 1990 worden de jubileumvignetten vervangen door de definitieve vignetten met het nieuwe HTM-logo. Het begin hiermee wordt al in december 1989 gemaakt met de 3043. Vervolgens worden de nieuwe vignetten in een vlot tempo op alle GTL's geplakt.

Vanaf maart 1990 worden de GTL's verrijkt met een aantal stickers. Allereerst worden er waarschuwende teksten op de deuren geplakt. Aan de buitenkant is in de vorm van witte letters op een rode achtergrond te lezen: 'Let op! Deur sluit automatisch', binnen luidt de tekst in de vorm van losse witte leters: 'Let op! Sluit automatisch'. De originele tekst aan de buitenkant wordt in het voorjaar van 1991 vervangen door dezelfde als die aan de binnenkant (losse witte letters). De schooljeugd misbruikte de originele stickers door deze over de gevoelige ogen van de deurbeveiliging te plakken.
Naast deze waarschuwingsteksten op de deuren krijgen de trams tevens binnen op meer plekken het wagennummer geplakt. Deze nummers waren tot maart 1990 alleen naast en achter de cabine en boven de achterruit aangebracht. Nu komen de wagennummers ook in de B- en C-bak bij de geledingen.

In november 1990 krijgen de 3061, 3068 en 3098 wagennummers van een nieuw (dikker) model. De invoering van dit type nummers wordt vervolgens niet structureel voortgezet. Sporadisch worden er in de jaren hierna, GTL's na het schilderen van een afwijkend type wagennummer voorzien.

Bij het in 1992 weer in het rood/beige schilderen van de 3039, wordt de tram opvallend genoeg van dikke wagennummers voorzien. Met het schilderen van de onderbak van de 3098 (januari 1992) en de 3068 (februari 1992) was alleen de 3061 nog in het bezit van een dik wagennummer.

Na een schilderbeurt in augustus 1993 krijgen de 3022 en 3029 een nieuw soort wagennummer (type 3039 maar kleiner). Bij de 3091 verschijnt dit wagennummer alleen op de achterkant. Het blijft met de wagennummers een ratjetoe: de 3046, 3089 (geschiderd in september 1993) en 3051 (oktober 1993) krijgen tevens een wagennummer van het type zoals dat op de 3039 na het herschilderen in het rood/beige is gebruikt, maar van het normale formaat. De 3056 (geschilderd oktober) heeft weer de standdaardnummers. De 3070 (december 1993) krijgt daarentegen weer wagennummers van het afwijkende model. Ook in de jaren hierna verschijnen er af en toe GTL's met een afwijkend type wagennummer. Ook de serie 3100 ontkomt hier niet aan.

Teksten

Om het Haagse publiek bekend te maken met bijzondere gebeurtenissen, worden soms bepaalde trams voorzien van teksten. Het betreft hier de meest simpele vorm van reclame: witte teksten op de rode (3000'en) of blauwe (3100'en) achtergrond.
* In augustus 1985 krijgen de 3080 en 3083-3100 op de blinde zijde van de A-bak de tekst "LIJN 3 VANAF 14 SEPTEMBER NAAR LOOSDUINEN" geplakt.
* Om de aandacht te vestigen op de verlenging naar de Uithof, krijgen op 1 december 1988 twee trams van Zichtenburg, de 3054 en de 3059 de tekst "LIJN 6 DOOR NAAR DE UITHOF".
* De 3092 krijgt in 1991 teksten ter aanduiding van de verlenging van lijn 3 naar Leidschendam.
* In januari 1992 verliest de 3098 bij een schilderbeurt de tekst PARKEREN IS EEN HELE KLUS, NEEM LIEVER TRAM OF BUS.
* De 3101 wordt samen met de 3055 begin augustus 1992 aan de zijkant voorzien van een tekst die het publiek er op attent maakt dat lijn 3 naar het ziekenhuis Antoniushove rijdt. In oktober 1992 worden de teksten van de 3092 LIJN 3 DOOR NAAR LEIDSCHENDAM en de 3055 & 3101 LIJN 3 NAAR ANTONIUSHOVE verwijderd. Verder vervalt in oktober 1992 met het schilderen van de 3020 de tekst op de tram voor de DRS campagne.
* Ter gelegenheid van de open dag in de remise Zichtenburg op 15 mei 1993 rijden de 3101-3105 met reclameplakkaten op de instapzijde van de A-bak.
* Op 18 augustus 1994 komt de 3125 in dienst met teksten voor verlenging van lijn 1 naar de wijk Tanthof in Delft.

(Totaal)Reclame en Kunsttrams

Ter gelegenheid van de feestelijke opening van het Muziektheater aan het Spui rijden op 9 september 1987 op enkele lijnen zogenaamde 'HTM-Theatertrams'. In de hiervoor gebruikte GTL's zijn de C-bakken geheel ontruimd en ingericht met instrumenten en geluidsinstallaties zodat tijdens de rit diverse artiesten hun kunsten ten gehore kunnen brengen. De benodigde stroom voor de muziekinstrumenten, versterkers, e.d. wordt geleverd door een aggregaat op het dak. Om de aandacht op deze ongebruikelijke ritten te vestigen worden de middenbakken van de GTL's elk in een verschillende kleur geschilderd, in feite de eerste voorzichtige schreden naar het volledig beplakken of schilderen van GTL's. Naast deze extra trams neemt de HTM ook deel aan een manifestatie op het plein voor het Muziektheater.

Naam	Lijn	Nummer	Kleur	Thumbnail
Cabaret-tram	3	3065	groen
Smartlap-tram	6	3025	rose
Fanfare-tram	7	3026	rood
Rockabilly-tram	9	3062	lila
Mediterranee-tram	10	3095	geel
Caribean-tram	12	3077	blauw

Op 16 maart 1989 botst bij de Duinstraat de 3086 van lijn 8 op de stilstaande 3006 van lijn 7. De schade blijft beperkt, maar voor de 3006 zal het een nieuwe fase in zijn leven inluiden. De 3006 wordt na zijn aanrijding op 16 maart 1989 uitverkoren om een speciale beschildering te krijgen van de hand van kunstenares Pien Hazenberg. Niet alleen de buitenkant maar ook de banken worden aangepakt. Deze krijgen een rode, vandaalbestendige, bekleding. De 3006 wordt op 6 september als onderdeel van de "European Festivities" onthuld. Stoffel sleept de geheel in zwart plastic gehulde tram vanaf de Lijsterbesstraat naar het Lange Voorhout. Na de onthulling maakt de 3006, bijgenaamd "Europatram" of "Engeltjestram", een ritje naar Scheveningen met de genodigden. Een half jaar later is het alweer afgelopen voor dit rijdend kunstwerk.

Naar aanleiding van de protesten die er rijzen nadat de HTM de Engeltjestram 'per abuis' had omgeschilderd, wordt de 3006 in mei 1991 weer ter beschikking gesteld aan Pien Hazenberg. De nieuwe kunsttram wordt gezien het uiterlijk toepasselijk 'de wraak van Pien' genoemd. Op 19 juli is de tweede Pien Hazenberg tram klaar en wordt deze gepresenteerd in de werkplaats. Samen met een museumstel rijdt men naar het Haags Openbaar Vervoermuseum voor de inwijdingsborrel. Een dag later wordt de tram ingezet op lijn 3. De HTM zegt toe dat de tram ditmaal vijf jaar als kunsttram in de dienst zal rijden. In december 1994 wordt de 3006 "Pien II" gesignaleerd met de gewone bruine bekleding op de banken in plaats van de vandaalbestendige rode bekleding die deze tram bij zijn metamorfose naar "Engeltjestram" in september 1989 had gekregen.

In maart 1991 krijgt de 3065 een opvallende reclame voor het postmuseum van de PTT. In afwijking van de tot dan gebruikelijke reclames loopt deze van onder de ramen door tot de onderkant van de tram. De 3065 wordt in principe alleen ingezet op lijn 7. Na enkele weken wordt de reclame vervangen door dezelfde, maar van het 'normale' formaat. Na het vervallen van de reclame wordt de tram in juli 1991 opnieuw geschilderd.

Halverwege juli 1991 verdwijnt de sticker voor het DRS project (Doorstroming Regelmaat en Stiptheid) van de achterkant van de GTL's en wordt vervangen door reclame voor Radio West. Met het verwijderen van de reclame van de Riool Reinigings Service verliest de 3016 als laatste tram de smalle reclame stickers, bijgenaamd postzegelreclame.

In verband met de aanstaande bezuinigingen boort de HTM nieuwe geldbronnen aan. Een van de manieren om aan extra financiering te komen is het volledig ter beschikking stellen van trams voor reclame doeleinden. Tot nu toe werd er alleen aan de zijkanten, onder de ramen, reclame aangebracht. Vanaf 1992 echter ook Den Haag meedoen met het verschijnsel totaalreclame, aanvankelijk in de vorm van beplakking, maar later ook geschilderd. De geplakte totaalreclame wordt in de regel in de remise Zichtenburg aangebracht, zodat trams van andere remises eerst overgebracht moeten worden. Wij verwijzen voor een overzicht van de totaalreclames naar de reclame pagina welke de situatie per jaar aangeeft en beperken ons hier tot een beknopt overzicht van de eerste trams.

De allereerste volledig met reclame beplakte GTL is de 3091. De tram wordt eind april 1992 geheel beplakt met donkergroene stickers voor het Engelse warenhuis Marks & Spencer en komt op 29 april 1992 in dienst op lijn 9. De 3091 krijgt al spoedig gezelschap van een tweede Marks & Spencertram. De 3078 komt als zodanig in dienst op maandag 4 mei 1992 op lijn 6. Beide trams onderscheiden zich in de opstelling van de teksten.
Op 30 mei 1992 komt de 3031 op lijn 1 in dienst met totaalreclame voor Radio West. De reclame bestaat uit witte stickers met blauwe tekst erop. Op 1 juni 1992 komt ook de 3075 op lijn 6 in dienst als Radio West tram. Vervolgens ziet men in het straatbeeld komen de 3070 als de lichtgroene Haagse Mart (13 juli 1992), de 3076 als donkerblauwe Markthof (17 augustus 1992), 3089 met reclame voor Start (7 september 1992), de gele 3045 voor de Nutsspaarbank (8 oktober 1992) en de zwarte 3099 voor Stuut en Bruin (6 december 1992).

Omdat de stickers van de reclametrams in het algemeen nogal beschadigd raken door klaphekjes en het struikgewas, wordt in december 1992 het deel onder de ramen van de 3078 en 3091 opnieuw beplakt. Bij flinke aanrijdingen moeten de reclametrams hersteld worden in de werkplaats. Hierbij moet dan het betreffende deel van de reclame verwijderd worden. Na herstel rijdt de tram meestal nog een aantal dagen rond met een rood of blauw/wit vlak, voordat de reclame weer aangevuld wordt (o.a. 3031, 3070, 3077, 3127).

De schilders in de werkplaats nemen in 1993 de 3076 onder handen, en schilderen de tram om voor VISA. De wagen komt hiermee op donderdagavond 8 april 1993 in dienst op lijn 3 als eerste geschilderde reclame GTL. Dat het schilderen van de reclametrams een succes is mag blijken uit de wagens die volgen. Op 13 april 1993 wordt de 3036 in de schilderswerkplaats binnen genomen om geschilderd te worden voor VIVA AIR, een onderdeel van de Iberia groep. De hoofdkleur wordt wit. De tram komt op 1 mei 1993 in dienst op lijn 3.

Met de 3078, totaalreclame tram 'Strandexpres', geschilderd in blauw en wit, welke de dag daarvoor in dienst was gekomen op lijn 7, wordt op 4 juni 1993 door wethouder Van Putten het strandseizoen officieel geopend.

De 3068 wordt in de zomer van 1993 voorzien van een nieuw type reclame voering. Naast de bestaande plakkaten onder het raam, verschijnt er nu ook een smal plakkaat boven de ramen (zijreclame + dakrand). De tram maakt reclame voor Zippies. In juli 1993 verschijnen eveneens de 3048 (Winkelcentrum Dierenselaan) en de 3011, 3012, 3027 (Funland).

In augustus 1993 worden de achterruiten van de trams voorzien van een sticker voor het telefoonnummer 06-9292: een informatielijn over vertrektijden en lijnroutes van het openbaar vervoer.

Eind 1993 verschijnt de eerste reclame op de serie 3100. Er worden 25 wagens beplakt met reclame om personeel voor de Haagse Brandweer ("Migranten en vrouwen genieten onze voorkeur") te werven.

Op 18 februari 1994 vindt de presentatie plaats van de verkiezingstram 3035 op Voorhout en Kerkplein. De tram is door Pien Hazenberg geschilderd en werd dat jaar van een drietal teksten voorzien om de burger op te roepen bij de verkiezingen te gaan stemmen, naast de 24 trams die zijn voorzien van gewone reclameplakkaten voor de Gemeenteraadsverkiezingen in maart 1994. Na 2 maart 1994 krijgt de 3035 op de B-bak de tekst "3 MEI 2E KAMERVERKIEZINGEN". Op 4 mei 1994 wordt de tekst weer veranderd in een oproep voor de Europese verkiezingen.

De 3087 krijgt in januari 1995 een andere kleurstelling, en komt hiermee op 13 januari 1995 in dienst. De tram is grotendeels in de normale rood/beige kleur geschilderd, maar de beige lijn onder de ramen is komen te vervallen. Tevens zijn het nummer en het HTM-vignet op de kop en staart naast elkaar geplaatst. Op de zijkant zit het wagennummer en vignet op de dakrand. De deuren zijn ook in het rood en beige geschilderd in plaats van bruin. De stootrand onderaan is zwart geschilderd in plaats van rood. Hoewel het lijkt op een nieuwe poging voor een ander kleurenschema, blijkt het gewoon te gaan om een totaalreclame tram voor de Stapperskaart.

Begin juni 1995 wordt de 3055 beplakt met reclame voor Sealife. In tegenstelling tot de andere wagens, die van totaalreclame worden voorzien, zijn de kop en kont van de tram echter niet beplakt.

Op 8 juli 1995 wordt de 3106 gesignaleerd die op de A-bak aan de instapkant is voorzien van kunst. Wat we er uit op kunnen maken is een telefoonnummer en de naam "Griffen Art". De tram heeft hier geruime tijd mee rondgereden.

Op 9 december 1995 wordt aan het Kerkplein de geschilderde Anti-discriminatietram 3079 onthuld door staatssecretaris Erica Terpstra.

Begin mei 1996 komt na bijna vijf jaar het einde voor de beschildering van de 3006 als kunsttram PIEN II. Eind april 1996 hangen in het stadhuis ontwerpen ten behoeve van de 'Nieuw Centrum' tram, die gemaakt zijn door studenten van de kunstacademie. De 3006 wordt beplakt met zilvergrijs folie en voorzien van groene geplakte folie op de ramen. Op 17 juni 1996 vindt de presentatie plaats op het Voorhout. Een dag later rijdt de 3006, die voor de duur van een jaar zal rijden, op lijn 3 en regent het klachten van passagiers over misselijkheid. De tram wordt onmiddelijk uit de dienst gehaald en haalde hiermee zelfs de landelijke pers.

In afwachting van een oplossing voor dit probleem werd de 3006 gestald in de remise Zichtenburg. In de week van 24 juni 1996 verschijnt de 3006 weer op straat, echter zonder folie op de ruiten. Ruim vier maanden kunnen de passagiers genieten van een ongehinderd uitzicht. Pas op 1 november 1996 wordt de wagen weer op straat gesignaleerd met een nieuw groen folie op de ramen tijdens een rondrit. De volgende dag kunnen de reizigers op lijn 3 weer kennismaken met het kunstwerk op rails. Ook nu zijn er weer klachten maar de tram blijft met folie rondrijden.

Voor de actie 'Lijn 1 - De leukste route van Nederland' rijden van 21 april 1996 tot en met oktober 1996: 3001, 3003, 3007, 3021, 3022, 3023, 3028, 3031, 3036, 3044, 3046, 3078, 3087, 3116 en 3119. Deze GTL's zijn getooid met een rood/wit/blauwe dakrandreclame, een actie sticker op de voor- en achterkant, en een vlaggetje.
Hiervan zijn de 3001 (Serpo), 3021 (Vermeer), 3046 (Serpo), 3116 (Prinsenhof) en 3119 (Delftse meesters) ook voorzien van een andere reclame. De 3078 (Strandexpress) en de 3087 (Stapperskaart) zijn zelfs voorzien van totaalreclame. In het begin rijden de wagens voornamelijk op lijn 1, maar in de loop der tijd rijden de trams ook op andere lijnen.

Op 30 maart 1997 verschijnt de geschilderde 3103 als eerste van het type GTL8-II met totaalreclame. De 3103, waarvan de basiskleuren zijn geschilderd en de reclameteksten zijn geplakt, maakt reclame voor IBC Vastgoed en rijdt hier een jaar mee rond.

Als tweede 3100 wordt de 3118 beplakt met totaalreclame voor Nike en aan het einde van 1997 krijgt Den Haag zelfs een kersttram in de vorm van de 3110. De tram wordt gesponsord door Sky Radio. In december 2000 wordt dit herhaald en mag de 3110 weer als kersttram optreden. In latere jaren verschijnen de 3110, daarna opgevolgd door de 3139 wederom als kersttram voor Sky Radio.

In verband met het 750-jarig bestaan van Den Haag worden begin 1998 de 3006 en 3056, naast de al sinds november 1997 rijdende 3045, beplakt met totaalreclame. In april 1998 komt de IBC reclame van de 3103 te vervallen en wordt de 3103 (als eerste 3100) weer geschilderd in het blauw.

Met de opening van het eerste stuk van lijn 17 tussen het Centraal Station en de keerdriehoek Plaspoelpolder verschijnt op 4 januari 1999 de 3045 beplakt met reclame voor de nieuwe lijn 17. Hiermee rijdt deze tot en met 5 maart 2000 rond. In maart 1999 komt de Albert Nolten reclame van de geschilderde 3073 te vervallen. De 3073 heeft 63 maanden met deze reclame rond gereden.

In de middag van 18 augustus 2000 wordt in de centrale werkplaats de 3016 gepresenteerd. De blinde zijde van de tram is volledig beschilderd. De 3016 maakt reclame voor Molenwijk Makelaars. De kop, kont en instapzijde van de tram zijn gewoon in het rood/beige kleurenschema geschilderd. De instapzijde van de tram is bewust niet geschilderd omdat het openen en dichtgaan van de deuren het beeld van de reclame zou verstoren (aldus de ontwerper).

Klik hier om terug te gaan naar de startpagina van Dossier GTL8.