Pekeltrams H1-H10

Met het in gebruik nemen in 2000 van de 1315 als meettram, zag het er naar uit dat het definitief afgelopen is met de inzet van railvoertuigen bij de sneeuw- en ijzelbestrijding in Den Haag.
Halverwege de jaren '90 werden de laatste trams uit de serie H1-H10 aan de kant gezet, en vervangen door wegvoertuigen die het pekelen en reinigen van rails en wissels op zich gaan nemen.

Materieel
PCC 1315
De inzet van wegvoertuigen staat in schril contrast tot de oorspronkelijke opzet van de HTM om in de negentiger jaren meerdere PCC's om te bouwen tot werktram c.q. pekeltram. Van die plannen is de 1315, naast de al in 1980 tot slijptram H23 verbouwde 1207, als enige tot werktram verbouwde PCC.
De 1116 en 1181 zijn eind tachtiger jaren wel gebruikt om te bezien hoe PCC's omgebouwd konden worden tot pekeltram. De 1315 werd na deze proefnemingen in 1989/90 verbouwd tot pekel/instructietram.

Ten opzichte van de pekeltrams H1-H10 had de 1315 een aantal "extra's". Zo kon de PCC aan beide kanten bijgevuld worden. Op de voorkant (achter een klepje) zat een slang met spuitstuk. Met deze slang konden de wissels gepekeld worden. Het meest in het zicht springende was echter de tweede beugel die voor op de tram geplaatst was. Deze beugel werd gebruikt om de ijzel van de bovenleiding te halen.

In 1996 is de 1315 voor het laatst als pekeltram ingezet. Daarna is de tram nog sporadisch als instructietram gebruikt. Na een ontsporing in 1999 werd de tram tijdelijk buiten dienst gesteld om begin 2000 verbouwd te worden tot meettram. Overigens wordt een deel van de pekelinstallatie nog gebruikt: De watertank bewijst nog steeds z'n nut en wordt gebruikt als ballast om passagiers te simuleren tijdens de meetritten.

Interieur Pekeltram

H1-H10
Is er voor de 1315 nog een toekomst, voor de meeste oude "pekelbakken" is het definitief afgelopen. Zoals de plannen er begin 2000 voorstonden zal de (S)HTM, of een andere organisatie, geen pekeltram in die hoedanigheid bewaren. Dat er geen tram uit de serie H1-H10 als pekeltram bewaard blijft, vinden wij jammer omdat deze trams toch bijna 40 jaar het (nachtelijk) straatbeeld in Den Haag hebben gesierd, en niet alleen in de winter !

De serie H1-H10 is in 1962-1964 verbouwd uit de serie 291-299, 290. Daarbij behielden ze nog enkele originele onderdelen van hun passagiersinzet. In 1970-1972 en 1976 zijn de trams verbouwd naar de toestand waarin zij tot op het laatst hebben gereden.

Inzet

Pekelroutes
Om het tramnet efficiënt en volledig te kunnen pekelen tijdens winterse omstandigheden, stelde de HTM zgn. "pekelroutes" op. In deze routes waren alle punten opgenomen waar tijdens sneeuw en/of ijzel gepekeld moest worden, met name wissels. Rechte spoorgedeelten moesten in principe met de bezems schoon gehouden worden. Deze bezems zaten onder de tram. Op het sneltramviaduct tussen de Muzenstraat en Oostinje mocht in verband met de constructie van het viaduct en de aanwezigheid van kabels e.d., niet gepekeld worden. De wissels op dit traject worden 's winters automatisch verwarmd.

In het seizoen 1995/1996, dat begon op 15 oktober, waren er voor negen pekelroutes, acht pekeltrams nodig. Dit aantal was inclusief de 1315, maar exclusief de H8 en H10 die al in gebruik waren bij hun nieuwe eigenaren. Er waren dus negen pekeltrams beschikbaar. De slijptram H23 werd in de praktijk ook af en toe ingezet, met name om tijdens vorstperiodes de ijzelvorming aan de bovenleiding te bestrijden.

In eerste instantie moest het remiseterrein gepekeld worden. Aangezien dit maar door één tram per remise gebeurde, konden de overige trams direct aan hun route beginnen. Overigens werden in het verleden ook al wegvoertuigen (meestal wisselreinigingsauto's) gebruikt om de wissels en tramhaltes te pekelen. De pekel werd dan handmatig over het wissel en de halte uitgestrooid.

De pekelroutes werden meestal alleen ‘s nachts gereden, maar tijdens plotselinge sneeuwval of ijzel ook tijdens de normale dienstuitvoering. Als het overdag sneeuwde, werden er meestal enkele trams "wild" ingezet. Door de Centrale Verkeers Leiding werden de trams naar de grootste knelpunten gestuurd (met name omgeving Hollands Spoor, Rijswijkseplein en Spui/ Grote Marktstraat). Als de trams te laat werden ingezet, kon het voorkomen dat een pekeltram zelf vast kwam te staan in de rij trams die gestremd stonden voor een dichtgevroren wissel.

Voorafgaand, maar ook tijdens het pekelseizoen waren de pekeltrams regelmatig op straat te vinden voor instructie. Het bevoegde personeel had dan de gelegenheid om weer rijervaring op te bouwen. Eind februari 1993 betekende een dergelijke instructierit het einde voor de H10, nadat de tram ontspoorde op de Nieuwe Parklaan.

Verdeling remises + vulpunten
De pekeltrams waren de laatste jaren, afhankelijk van het aantal pekelroutes, ‘s winters verdeeld over de remises Lijsterbesstraat (LB, 3 stuks), Scheveningen (SCH, 4 stuks) en Zichtenburg (ZBG, 3 stuks). De remises Frans Halsstraat (FH / HOVM) en SCH beschikken als enige over een aparte pekelremise en vulmogelijkheid. De trams van de remises Lijsterbesstraat en Zichtenburg werden voornamelijk in de pekelremise Frans Halsstraat gevuld.
Vanaf 2000 wordt de pekelremise Scheveningen gebruikt door de Tramweg Stichting (TS) en de pekelremise Frans Halsstraat af en toe voor het stallen van materieel.

De 1315 stond in het pekelseizoen altijd in de Lijsterbesstraat, maar kon vanwege de breedte in de bochten alleen in de pekelremise Frans Halsstraat gevuld worden. Dit gold ook voor de slijptram H23 die regelmatig gebruikt werd als pekeltram. De normaal met water gevulde tank werd dan met pekel gevuld. Na opening van de remise Zichtenburg was het ‘s zomers gebruikelijk dat de meeste pekeltrams daar werden gestald.

De trams zijn niet alleen ‘s winters gebruikt. Tot in de tachtiger jaren kwamen ze ook in andere jaargetijden regelmatig op straat. Ze werden gebruikt als "post"tram tussen de diverse remises, maar bijvoorbeeld ook als trekkracht van de profielmeetwagen (1973/1974) en slooptrams, bij excursies en zelfs als reclametram.

In de negentiger jaren ging het bergaf met de "bakken". Niet alleen de plannen om PCC's te verbouwen c.q. wegvoertuigen in te zetten zorgden daarvoor, ook de toestand van de tweeassers verslechterde. Zo was de tank van de H1 zo slecht geworden, dat deze tram bijna alleen nog maar gebruikt werd om het remiseterrein aan de Lijsterbesstraat te pekelen. In 1993 heeft de H1 de tank van de H10 gekregen.
In de loop van de negentiger jaren nam het aantal beschikbare pekelbakken ook steeds meer af.

De 1315 is na een ontsporing op ‘s-Gravenmade in 1999 afgekeurd om te rijden. Daarna heeft de PCC enige tijd opgeslagen gestaan. Plannen om de tram verder te verbouwen tot instructietram voor de GTL's zijn niet doorgegaan.

Einde inzet

De eerste pekeltram die een andere bestemming kreeg was de H8. Deze tram is medio 1993 overgedragen aan de Tramweg Stichting (depot Scheveningen) en wordt onder nummer H312 gebruikt als klusjeswagen. De H312 is in oktober / november 2018 gesloopt in de werkplaats Lijsterbesstraat.
Ook de H7 wordt aan de TS overgedragen. De H7 is enige tijd als klusjeswagen gebruikt met nummer TS7.
In 2003 zijn de H4 en H9 overgedragen aan de TS. De trams zijn ongenummerd naar respectievelijk 14 en 19. De 14 is geschilderd als NBM 14.

Op 25 augustus 1999 zijn op het achterterrein Zichtenburg de al eerder onttakelde H1 en de TS7 (H7) gesloopt. De trucks van de H1 en H7 zijn bewaard en aan de TS overgedragen.

De H3 en H6 zijn bij het HOVM onttakeld voor onderdelen. Daarna zijn de trucks van deze trams naar Zichtenburg overgebracht en vandaar op 20 september 1999 naar de Stoomtram Hoorn-Medemblik in Hoorn gebracht voor hergebruik.

De H10 heeft het nog tot in Friesland geschopt. De tram heeft daar bij een restaurant in Elsloo gestaan van medio februari 1994 tot eind januari 2009. De H10 is op 28 en 29 januari 2009 gesloopt. Bruikbare onderdelen zijn voor opslag naar het TS depot in Overloon overgebracht.
De H2 is op 1 oktober 1999 naar Lille (Frankrijk) vervoerd en aldaar bij een museumorganisatie terecht gekomen.
De H5 is eind '90-jaren aan de SHTM overgdragen. Het is de bedoeling om de H5 te verbouwen tot motorwagen 295.

De 1315 wordt gebruikt als meettram. In februari 2000 is in het HOVM de meetapparatuur ingebouwd en in maart 2000 reed de PCC weer op eigen kracht. In juli 2000 zijn de eerste metingen verricht op het baanvak van lijn 3. Begin 2006 is meettram 1315 verbouwd tot tweerichtingtram zodat deze ook dienst kan doen op de RandstadRail trajecten.

Wederom inzet pekeltram

Vanwege de hevige sneeuwval in december 2009 en december 2010 en de daarbij behorende stremmingen en uitval van tramlijnen rijst de vraag of het niet verstandig was geweest om pekeltrams ter beschikking te hebben.
Vanuit het HOVM is tijdens deze winters railreiniger 2 ingezet.

Op kerstavond / - nacht 2010 wordt ook de H5 (zonder pekeltank) ingezet.
Op maandagavond 27 december 2010 gaat de H5, nu voorzien van twee pekeltanks, op pad om een deel van het traject van lijn 6 en de route van lijn 10 te pekelen.
De H5 zal hierna nog enkele jaren worden ingezet om met name de kopeindpunten en tailtracks te pekelen.

Op woensdagmiddag 2 februari 2011 is de H2 weer terug in Den Haag aangekomen. De tram verbleef sinds 1999 in een trammuseum in Lille. Na het afladen is de H2 door de 1302 in remise Zichtenburg gestald. Het ligt in de bedoeling om de H2 in het HOVM weer op te knappen zodat deze weer dienst kan gaan doen als pekeltram, waarna de verbouwing aan de H5 tot motorwagen 295 weer opgepakt kan worden.

Bronnen:
J. Blok - Haagse Trams
A.E.E. van Donselaar - 130 Jaar tram in Den Haag
Nieuwsgroep HTV
Tramjournaal HTV
HTM Pekelgids 1995 - 1996