Toronto is top

Een uitgave van de Haagse Tram Vrienden ©,
www.haagstramnieuws.org


Een verslag van Sem Kuipers:

Al enkele jaren liep ik rond met de wens naar Toronto te gaan.
Toronto is immers één van de laatste 'klassieke' tramsteden van Noord Amerika en bezat eens de grootste PCC-vloot (in totaal 745 stuks, inclusief tweedehands overgenomen van Cincinnati, Cleveland, Kansas City en Birmingham).
Wat mij altijd tegenhield was de forse prijs van een vliegticket, maar aangezien je tegenwoordig ook met een prijsvechter de oceaan over kan, lag Toronto meer dan ooit binnen handbereik.

Zoals gebruikelijk zocht ik het internet af naar een vliegticket en een hotel. Een vlucht met Icelandair bood de beste optie ondanks de overstap in Reykjavik (niemand die toen nog van de vulkaan Eyjafjallajökull en zijn motorenverstikkende aswolk had gehoord).
Het hotel blonk uit door de zeer gunstige ligging, bijna op het remiseterrein van Roncesvalles Carhouse. Hieraan lag meer toeval dan wijsheid ten grondslag. Ik probeer altijd een hotel te boeken waar een tram langs rijdt, maar dat de HoJo Lake Shore aan de remise grenst, bleek pas bij een bezoekje aan Google Earth!
Op de 'Rails in Toronto' website had ik gezien dat je in Toronto op meerdere plaatsen ook treinen kon fotograferen, en die typische Canadese locomotieven met hun 'wide cabs' of 'cowls' vroegen gewoon om geplaat te worden.

Toch was de week voor mijn vertrek het enthousiasme danig bekoeld. Het weer leek om te slaan van zonnig en warm (30+ graden Celsius) naar nat en kil (regenkansen tussen 45 en 90%). Bovendien werden steeds meer tramlijnen geplaagd door werkzaamheden, waardoor de meeste lijnen werden ingekort (501 tot Woodbine Loop, 504 tot Roncesvalles, 508 tot Woodbine Loop en 512 tot Earlscourt Loop), omgeleid (weer 504, 505 en 506) of opgeheven (502 en 503 i.v.m. werkzaamheden aan Bingham Loop). Ook was de dag voordat ik zou aankomen open huis in één van de busgarages en de metrowerkplaats. Had ik dat!
Een sprankje hoop: op zondagen zou lijn 509 worden versterkt met een 'heritage' PCC.

Aangekomen op Leister B. Perason Airport, bleek het qua weer nog wel mee te zitten.
Als je met openbaar vervoer reist is het wel zaak om enig kleingeld op zak te hebben. Een ritje kost 3 Canadese dollar en dient gepast te worden betaald bij de bestuurder of in de kaartautomaat. Tokens zijn in de voorverkoop 2,50 CAD. Blijf je enkele dagen, dan is de weekkaart voor 36 CAD ongetwijfeld de beste investering.In één uur bereikte ik met Airport Rocket bus 192 metrostation Kipling, met de Bloor-Danforth Subway metrostation Dundas West en met de pendelbus van lijn 504 het hotel.
Foto 01. Het hotel was zeer gunstig gelegen aan de lijnen 501, 504 en 508. Uitzicht vanaf het 24-uurs cafe Coffee Time op de Mac en de HoJo, Roncesvalles Ave & Queen St.
Foto 02. Pendelbus 8014 kruist de sporen van lijn 506. Roncesvalles & Howard Park Ave.
Foto 03. Ingekort en nu ook omgeleid. De 4091 gaat normaal rechtdoor via King St, maar draait nu Queen St in.

Het hotel was zoals gezegd gunstig gelegen, en dankzij een kamer aan de voorzijde had ik uitzicht op straat. In verband met werkzaamheden aan water- en gasleidingen zijn de sporen op Roncesvalles Avenue verwijderd en is lijn 504 al geruime tijd ingekort tot de remise. Erg fijn overdag, maar 's avonds laat wordt lijn 504 nachtlijn 304, met als gevolg dat er 24 uur per dag gekeerd wordt in de zeer krappe lus rond het hotel. Naast piepende trams maken de voor de overstap gereed staande pendelbussen een piepend geluid bij het knielen, waardoor alleen de echte openbaar vervoer fanaat een goede nachtrust is voorbehouden.

Het lijnennet van Toronto kent 11 tramlijnen en meer dan 100 buslijnen, die allemaal bekend zijn onder een naam. Zo heb je de King streetcar (lijn 504) route en de Dufferin (lijn 29) buslijn. Uiteindelijk hebben ook alle lijnen een lijnnummer ontvangen, maar veel oudere inwoners van Toronto hebben het nog steeds over een 'Queen car' (501) en een 'King car' (504), hetgeen met de vele omleidingen voor aardig wat vraagtekens zorgt bij ouderen.
Het tramnet van Toronto is in wezen vrij beperkt. Het zwaartepunt ligt aan de zuidzijde, met als enige uitschieter lijn 512 (St. Clair). De meeste lijnen lopen oost-west, Spadina (510) en Bathurst (511) uitgezonderd. De frequenties zijn uitstekend en de dienstregelingen op de haltepalen melden voor het grootste deel van de dag (ook in het weekend) de term 'FS': Frequent Service.
De meeste tramlijnen liggen niet op vrije baan, waardoor met name in de spits de rijtijden erg lang zijn. Tel je daar bij op dat haltes slechts zijn aangegeven door een paal op de stoep, de passagiers op straat uitstappen, de haltes veelal vóór de kruising liggen en afslaand verkeer voorsorteert op de trambaan, dan kun je bedenken dat stiptheid niet erg is na te leven.
Slechts de lijnen 509, 510, 511 (deels) en 512 (wordt nu aan gewerkt) liggen op vrije baan en worden op de lijnennetkaart aangeduid als Streetcar Rapid Transit. Kort-traject ritten komen op veel buslijnen en een paar tramlijnen voor. Bij de bus wordt dit aangegeven met een letter achter het lijnnummer en bij de tram volstaat men met het noemen van een tusseneindpunt. Tramlijnen 501 en 510 kennen de hele dag korte ritten tot Humber (501), King (510) en Queens Quay & Spadina (510). Op de andere lijnen komen vooral tijdens de spitsuren inkortingen voor.
Foto 04. Gelede wagen 4225 wacht zijn tijd af aan Humber Loop.
Foto 05. De 4109 is zojuist afgeslagen van Spadina Ave en berijdt nu Adelaide Street. Via Charlotte Street en King Street wordt teruggekeerd naar Spadina Avenue.
Foto 06. In hartje Toronto staat de 3134 aan de halte Dundas Square op weg naar een 'Short turn' aan Broadview.

Het wagenpark kent twee type trams, de CLRV (Canadian Light Rail Vehicle) en de ALRV (Articulated Light Rail Vehicle). De wagens 4000-4005 zijn gebouwd bij SIG in Zwitserland. De 4010-4199 en geledes 4200-4251 zijn in Canada gebouwd. Alle wagens zijn voorzien van een trolleystang. Ondanks de airco-units op de geledes hebben alle wagens schuifruiten in de onderste helft van de ramen. Lekker bij warm weer, maar pas op want je ellebogen zijn zo verbrand! De oudste wagens dateren uit de tweede helft van de jaren '70 en ondanks het goede onderhoud eist jarenlange stalling in de openluchtremises Roncesvalles en Russel hun tol. Roestvorming is een groot probleem en bij diverse wagens belandt regenwater in de lamparmaturen, hetgeen uit eigen waarneming gepaard kan gaan met een koude douche. Er wordt gewerkt aan vervanging in de vorm van Flexity Outlook lagevloertrams, die opmerkelijk genoeg volgens de 'artist impressions' een trolley behouden.
Foto 07. Advertenties voor de nieuwe trams laten een lagevloertram met trolleystang zien.
Foto 08. CN 4018 parkeert een paar 'hoppers' bij een klant.
Foto 09. VIA 6414 is zojuist met stam door de wasstraat geweest en wordt klaar gezet voor de middagspits.

Na een matige eerste nacht (piep-piep-piep, maar dat wende gelukkig snel), bleek het weer wederom uitstekend. Na enige tramplaten besloot ik mijn geluk te beproeven op treingebied. Vanaf het viaduct over Islington Avenue (bereikbaar met bus 110 Islington) heb je een mooi zicht op de onderhoudswerkplaatsen van VIA en GO. CN heeft hier een kleine sporenbundel, en toen ik een klein rood stipje in de verte zag begon mijn hart sneller te kloppen. Wat een mazzel! GP9 4018 die in een bediening voorziet! Helaas voor mij was dit meteen ook de laatste keer deze week dat ik geluk had met een goederentrein.
Tijdens de spitsuren is er een af- en aanrijden van VIA en GO treinen uit alle richtingen naar Union Station. Jammer genoeg staan alle GO dubbeldeksstammen in dezelfde richting, waardoor de locomotief alleen voorop staat richting Union Station.
Foto 10. Vanaf Bathurst Street kun je 's ochtends veel forenzentreinen op plaat zetten.
Foto 11. 's Middags staat hier de zon 'goed' voor stuurstandplaten, maar natuurlijk laat je lijn 511 niet lopen.
Foto 12. Als alles mis gaat kun je in Roundhouse Park bij de oude CP locloods nog terecht voor locomotieven.

Voor goederentreinen moet je enorm veel geduld hebben, en als tramhobbyist (zeker als je verwend wordt met de frequenties bij de TTC) wordt dat danig op proef gesteld! Na een dag lopen op verkeerde schoenen (met blaren als gevolg) hinkte ik min of meer naar Osler Street (bus 26 Dupont). Hier ligt een overweg waar railfans zouden samendrommen, maar wegens werkzaamheden waren er kennelijk minder fans actief.
Toen ik er aankwam zag ik in de verte op CP's Lambton Yard een 'Barn' (een van de 25 SD40-2F's van CP) staan. Mijn hart sloeg over.. hiervoor kwam ik immers. Helaas ging de frontverlichting uit en ik besloot, gelokt door het getoeter van een rangerende diesel, al strompelend mij richting rangeerterrein te begeven (hier zat een WalMart en kon ik ongetwijfeld blaarpleisters kopen). Ik had beter moeten weten toen ik een vreemd persoon met rugzak richting overweg zag rennen, want toen ik onder de onderdoorgang bij het rangeerterrein liep had de trein zich reeds in beweging gezet. Eerder had ik ook al bij Sunnyside een GP40-2W met blauwe IC-CN loc in opzending gemist, door net één minuut eerder te besluiten naar een volgend viaduct te lopen. Ik besloot mijn geluk te beproeven bij metrostation Kipling (ook een aanrader volgens de fansite), maar aangezien het GO stationnetje alleen tijdens de spitsen geopend is haakte ik na 15 minuten af. Ik zat koud in de metro of er kwam een CP trein langs met 2 SD40-2's, SD40-2F 9000 (één van de 2 'barns' in de recente kleuren) en een GP9. AAAAAAAAAAAAAAAAArrrrrrrr!
Foto 13. Fishbowl 2832 behoort tot de oudste serie GM bussen. Ondanks dat de lijnvermelding geen kort-traject aangeeft, wordt op last van de centrale omgekeerd aan College Street.
Foto 14. Tram en bus rijden deels gezamenlijk, terwijl St. Clair Avenue van een verhoogde vrije baan wordt voorzien.
Foto 15. Een landmark dat overal in de skyline van Toronto opduikt is de 553 meter hoge CN tower, hier vanaf Spadina Avenue met trams van lijn 510.

In Toronto is gelukkig nooit alles kommer en kwel. Op een paar fikse regenbuien 's nachts na, bleven de weergoden goedgezind. En er was een hele positieve verrassing: er rijden hier nog 'Fishbowls'! In 1959 introduceerde GM deze bussen onder de naam 'New Look', maar al snel kregen ze de bijnaam 'Fishbowl' vanwege hun voorruit. Op diverse lijnen (6 Bay, 71 Runnymede, 77 Swansea) rijden deze veteranen (de oudste wagens zijn uit 1981!) de basisdienst en ook op de wegens werkzaamheden deels verbuste lijn 512 zijn ze actief.
Aan Gunn's Loop vraag ik de bestuurster van bus 2410 of ik een foto van de bus mag maken. In eerste instantie twijfelt ze en raadpleegt ze de centrale (oproepen gaat hier met een telefoonhoorn!). Als de mededeling komt dat exterieurplaten totaal geen probleem zijn, brandt ze los en wordt me enerzijds alle mooie plekken van Toronto verteld en anderzijds het hemd van het lijf gevraagd over Nederland. De oude bussen vindt ze top, de nieuwe hybride bussen rijden lang zo lekker niet. In Toronto is het dragen van een hoofddoek als buschauffeuse totaal geen issue en ook een sikh met tulband als trambestuurder is de normaalste zaak.
Foto 16. De 4187 van lijn 506 nadert eindpunt High Park, maar filmt reeds Main Street Stn.
Foto 17. Eindpunt Exhibition van de lijnen 509 en 511 is goed fotografeerbaar.
Foto 18. Oerwagen 4000 verlaat tusseneindpunt Queens Quay onder toeziend oog van een inspecteur.

In Toronto is het (buiten de spitsuren wel te verstaan) zeer gemakkelijk fotograferen. Je hoeft niet persé naar een eindpunt voor een plaat, en dat is maar beter ook. Fotograferen op TTC terrein is niet toegestaan, en de meeste eindpunten zelf zijn alleen te betreden met een geldig vervoersbewijs, en buiten de perrons dus verboden. De ondergrondse (eind)punten Union Station, Spadina en St. Clair West zijn sowieso niet te doen, maar ook Main Street Station, Broadview Station en Dundas Street West zijn lastig en bovendien niet mooi. Aan- en wegrijden is trouwens vaak wel weer aardig en goed te fotograferen. Vervelend is dat bestuurders vaak al voordat ze het eindpunt bereiken de richtingfilm draaien.

Als afwisseling is een tripje naar Niagara Falls zeker een aanrader. De Canadezen zeggen zeer chauvinistisch dat het zicht vanaf 'hun kant' mooier is, en als bezoeker van zowel de Amerikaanse als de Canadese kant, kan ik dat bevestigen. Aan te raden is om dit in het weekend te doen. GO transit heeft dan een aantal rechtstreekse treinen (normaal is er een overstap op een bus in Burlington) en de bussen in Niagara Falls rijden dan een halfuur frequentie (doordeweeks is dat één uur).
Foto 19. Via 911 wordt bijgetankt in het station van Niagara Falls.
Foto 20. Voor het station staat de GO bus naar Burlington (dienstregeling route 12) klaar.
Foto 21. Heritage PCC 4500 op lijn 509. Helaas wordt het lijnnummer niet gefilmd.


Zondag zou de belangrijkste dag van mijn bezoek moeten worden. Allereerst stond de terugreis gepland, maar belangrijker was de PCC op lijn 509! Helaas hadden de heren weervoorspellers de moed gehad om een regenkans van 90% te voorspellen. Niet heel wenselijk bij een donkere kleurencombinatie als van de oude PCC's!
De ochtend begon droog, maar zwaar bewolkt. Ik besloot vanaf 11 uur aan Exhibition te gaan peilen, maar na een volledige omloop was er nog geen PCC verschenen. Regendruppels maakten een dreigende teleurstelling compleet. Toen verscheen gelukkig de 4500, maar beter nog... het begon open te trekken! De vrije baan van lijn 509 biedt niet de mooiste locaties, maar een PCC maakt zelfs in deze moderne contreien een mooi plaatje.

Al met al was deze reis naar Toronto een prachtige ervaring. Natuurlijk was er de teleurstelling op het gebied van goederentreinen, maar aan de andere kant: die 'Fishbowls' en die PCC! Eigenlijk ook die Antwerps aandoende vierassers met hun trolleystangen, die rommelige straattrajecten (ook te vergelijken met Antwerpen), het gemak waarmee je je kunt bewegen (ondanks de blaren) en fotograferen, die smeltkroes van vriendelijke inwoners.
Ik ben verliefd (sha-la-lie)!

Handig ter voorbereiding:
- www.ttc.ca de site van het ov-bedrijf van Toronto.
- www.transit.toronto.on.ca met (historische) informatie over tram-, bus- en metrolijnen en een uitstekende sporenkaart op sporenkaart
- www.world.nysubway.org/world/ca/toronto met foto's en korte beschrijvingen van tram- en metrolijnen
- Wikipedia pagina's met informatie over het materieel, het lijnennet (http://en.wikipedia.org/wiki/Toronto_streetcar_system) en een speciale pagina gewijd aan keerlussen
(http://en.wikipedia.org/wiki/Toronto_streetcar_loops).
- www.trainweb.org/railsintoronto/index Railfan's guide to Toronto: informatie over spoorbedrijven in de regio, inclusief do's en don'ts en fotopunten.
- Wagenparkoverzichten van o.a. CN, CP, VIA rail, GO transit en TTC zijn te vinden op: http://cptdb.ca/wiki/